Sytuacja osób niepełnosprawnych wymagających wsparcia osoby drugiej jest bardzo skomplikowana. W polskim systemie prawnym istnieje wiele luk, dyskryminujących przepisów, a także barier w dostępie do wsparcia. Próby zaspokojenia konkretnych potrzeb protestujących grup powiązanych z niepełnosprawnymi, wiązały się do tej pory zazwyczaj z podniesieniem określonego świadczenia i dodaniem środków do zadań związanych z pomocą wąskim grupom. Brakowało natomiast pomysłu, który uczyniłby system wsparcia bardziej racjonalnym, sprawiedliwym i przede wszystkim niedyskryminującym.
Aktualnie stoimy przed szansą całkowitej zmiany systemu wsparcia osób z niepełnosprawnością. Pojawiła się ze strony rządowej propozycja pomocy finansowej dla osób wymagających opieki i koncepcja na ujednolicenie systemów. Świadczenie wspierające dedykowane ma być bezpośrednio osobie niepełnosprawnej. Na jakich zasadach będzie ono przyznawane, jakie kwoty są proponowane osobom z niepełnosprawnością, na jakich filarach będzie opierał się przyszły system? Czy nowe świadczenie będzie miało wpływ na zatrudnianie osób niepełnosprawnych i wsparcie pracodawców z PFRON? O tym wszystkim jest poniższy artykuł.
Zmiany w systemie wsparcia osób niepełnosprawnych — propozycje rządowe
Wraz z informacją o nowym świadczeniu dla osób niepełnosprawnych pojawiły się zwiastuny dotyczące uspójnienia systemów wsparcia tej grupy osób. Nowy system miałby się wspierać na 3 filarach:
- nowym orzecznictwie,
- świadczeniu wspierającym,
- asystencji dla osób niepełnosprawnych.
W systemie tym osoba niepełnosprawna byłaby podmiotem oddziaływań. Do niej bezpośrednio kierowane byłyby propozycje i konkretne formy pomocy. To wszystko umożliwiałoby realizację wytycznych zawartych w Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Dzięki temu każdy osoba niepełnosprawnością, mimo nawet poważnych ograniczeń, mogłaby samostanowić i zyskałaby prawo do niezależnego życia. Mogłaby podejmować kolejne role społeczne, naukę i pracę w sposób niezależny od rodziny i dotychczasowego opiekuna. Asystenckie w połączeniu ze świadczeniem wspierającym umożliwiłaby wielu osobom z niepełnosprawnością zaistnienie w życiu publicznym, systemie szkolnictwa, na rynku pracy oraz w swoim środowisku społecznym.
Świadczenie wspierające, w założeniach, ma być przeznaczone do potrzeby niepełnosprawnego z uwzględnieniem wynagrodzenia za pomoc i opiekę sprawowaną przez osoby bliskie lub osoby zajmujące się tym zawodowo. Decyzja o tym do kogo trafią środki, będzie należała do osoby niepełnosprawnej i jej bliskich. To oni zdecydują czy skorzystać z zewnętrznych usług opiekuńczych, zastosować wariant mieszany, czy też rodzina poradzi sobie z opieką samodzielnie. Taka forma świadczenie umożliwi dostosowanie zakresu wsparcia opiekuńczego do potrzeb i możliwości konkretnej rodziny.
Świadczenie wspierające — dla kogo będzie dedykowane?
Założenia nowego systemu stawiają w centrum osoby z niepełnosprawnością. Prawo do nowego świadczenia wspierającego zyskają więc bezpośrednio niepełnosprawni, a nie ich opiekunowie. Przyznanie dodatkowych środków osobie wymagającej pomocy da niepełnosprawnemu dowolność wydatkowania oraz możliwość decydowania kto, z kręgu rodziny lub zewnątrz, będzie jej pomagał.
Świadczenie wspierające w założeniach ma nie być uzależnione od dochodów osoby niepełnosprawnej, jej wieku czy też wieku, w którym powstała niepełnosprawność. O prawie do dodatkowych środków zdecydowałoby głównie odpowiednie orzeczenie, które będzie określało poziom funkcjonalny i zakres potrzeb konkretnego człowieka.
Zasady przyznawania świadczenia wspierającego
Świadczenie wspierające ma być uzależnione od opinii wystawionej przez Wojewódzki Zespół Orzeczniczy. Zespół ten ma posługiwać się międzynarodową skalą klasyfikacji ICF. Osoba poddawana badaniu będzie mogła uzyskać od 0 do 100 punktów. System orzeczniczy w zakresie stanu funkcjonalnego osoby z niepełnosprawnością będzie wzorowany na doświadczeniu hiszpańskim.
Ustawa ma wyodrębniać 3 poziomy wsparcia. Pierwszy z nich ma dotyczyć osób, które uzyskają od 90 do 100 punktów. Są to najbardziej potrzebujący opieki. 2 poziom wsparcia dedykowany będzie niepełnosprawnym, którzy uzyskają od 80 do 90 punktów w skali ICF. Osoby niepełnosprawnością, które uzyskają od 70 do 80 punktów, będą miały prawo do przyznania im 3 poziomu wsparcia.
Zaznaczyć trzeba, że orzecznictwo dotyczące sprawności funkcjonalnej osoby będzie, do czasu przebudowania systemu orzeczniczego, odrębne od orzekania o niepełnosprawności lub orzekania o niezdolności do pracy.
Świadczenie wspierające a wysokość dodatkowych środków finansowych
Konkretne kwoty wsparcia mają być powiązane z ustalonym przez Wojewódzki Zespół Orzekający poziomem potrzeb. Dodatkowe środki dla osoby z niepełnosprawnością mają być powiązane z kwotą reny socjalnej.
W przypadku osoby, która wymaga pomocy w I poziomie wsparcia świadczenie wspierające ma być wypłacane kwocie 200 procent renty socjalnej. 100% renty socjalnej otrzymywałyby osoby, które wymagają II poziomu wsparcia. W przypadku III poziomu wsparcia wysokość dodatkowych środków pobieranych przez osobę z niepełnosprawnością wynosiłaby 50% renty socjalnej.
W jaki sposób będzie wdrażane świadczenie wspierające?
Z uwagi na potrzeby dodatkowego orzecznictwa oraz zaplanowania odpowiednich środków finansowych rozłożono w czasie plan wdrażania świadczenia wspierającego dla konkretnych poziomów wsparcia.
Pierwsza grupa osób wymagających opieki w największym stopniu – 1 poziom potrzeby wsparcia – mogłaby otrzymać świadczenie wspierające już od 1 stycznia 2024 roku. W związku z tym iż najprawdopodobniej orzecznicy będą oceniać stan funkcjonalny osoby w jej środowisku życia wypłata świadczeń może ulec przesunięciu. Zakłada się jednak możliwość wyrównania świadczenia wstecz. Zatem każda osoba uprawniona do pierwszego poziomu wsparcia będzie mogła wnioskować o nie od tego terminu.
Świadczenie wspierające dla osób z 2 poziomu potrzeby wsparcia ma być wypłacane od roku 2025. Natomiast osoby, które wymagają 3 poziomu, będą miały prawo do pobierania świadczenia wspierającego od roku 2026.
Świadczenie wspierające w pigułce
| Poziom potrzeby wsparcia | Kwota świadczenia wspierającego | Data wdrożenia świadczenia wspierającego |
|---|---|---|
| I poziom potrzeby wsparcia | 200% renty socjalnej | 01 stycznia 2024 roku |
| II poziom potrzeby wsparcia | 100% renty socjalnej | 01 stycznia 2025 roku |
| III poziom potrzeby wsparcia | 50% renty socjalnej | 01 stycznia 2026 roku |
Świadczenie wspierające a prawo do świadczenia pielęgnacyjnego
Aby otrzymać pomoc w postaci świadczenia wspierającego przez osobę niepełnosprawną koniecznym będzie rezygnacja z dotychczas pobieranego przez opiekuna świadczenia pielęgnacyjnego. Ta informacja wzbudzenie niepokój w środowisku rodziców i opiekunów, którzy przez lata je pobierali.
Jak zapowiada wiceminister Paweł Wdówik, to o decyzji osoby niepełnosprawnej będzie zależało czy pozostanie ona w starym, czy przejdzie do nowego systemu. Jeżeli osoba niepełnosprawna będzie pobierała świadczenie wspierające to jej dotychczasowy opiekun zostanie otoczony pakietem ochronnym. Będzie miał on uprawnienia związane z odprowadzaniem składek emerytalnych, prawo do ubezpieczenia zdrowotnego, okresu ochronnego w postaci świadczenia przedemerytalnego lub też wsparcia finansowego po ustaniu opieki.
Bardzo ważną zmianą, którą zapowiada ministerstwo, będzie możliwość dorabiania do świadczenia pielęgnacyjnego dla opiekunów, którzy pozostaną w starym systemie.
Świadczenie wspierające a wyrównywanie szans opiekunów
Dotychczasowym systemie wsparcia osób zależnych funkcjonują dwa świadczenia powiązane z opieką nad osobami zależnymi:
- świadczenie pielęgnacyjne dla opiekunów dzieci z niepełnosprawnością
- oraz specjalny dodatek opiekuńczy dla osób opiekujących się dorosłymi z niepełnosprawnością.
Dostęp do tych świadczeń dyskryminuje szczególnie opiekunów osób dorosłych. Pobierają oni dużo niższe świadczenie aktualnie w kwocie 620 zł, rzadko waloryzowane. Dodatkowo świadczenie to jest uzależnione od dochodu na członka rodziny – aktualnie 764 zł na osobę. Tak samo, jak w przypadku opiekunów dzieci opiekunowie osób dorosłych mają zakaz dorabiania do pobieranego świadczenia.
Jeszcze bardziej dyskryminującym i wykluczającym jest brak możliwości otrzymania jakiegokolwiek świadczenia finansowego przez osoby faktycznie opiekujące się osobą niepełnosprawną, na których nie ciąży obowiązek alimentacyjny. Obecnie partner, ciotka, wnuczka itd. nie mogą otrzymać żadnego wsparcia ze strony państwa za swój trud i poświęcenie.
Planowane świadczenie wspierające zapewne nie zrekompensuje wszystkich koniecznych nakładów związanych z opieką nad osobą niepełnosprawną. Jednakże dla pierwszego poziomu wsparcia będą to środki dużo wyższe niż te, które aktualnie są oferowane przez państwo.
Sytuacja Pracodawców pracowników pobierających świadczenie wspierające
Dla Pracodawców osób niepełnosprawnych ważne jest, czy nie zmieni się sytuacja ich pracowników z niepełnosprawnością, którzy będą pobierali świadczenie wspierające. Czy liczba osób niepełnosprawnych mogących podjąć zatrudnienie nie zmniejszy się – tym samym ograniczając dostęp do pracowników z orzeczeniem.
Z zapowiedzi Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej wynika, że świadczenie wspierające nie będzie uzależnione od dochodu osoby niepełnosprawnej. Zatem wydaje się, że nawet pracownicy, dla których orzeczono pierwszy poziom potrzeby wsparcia, będą mogli nadal pracować i jednocześnie pobierać nowe świadczenie. Nie przewiduje się w związku z tym odpływu z rynku pracy osób niepełnosprawnych. Wprost przeciwnie świadczenie wspierające i dostęp do asystenta osoby niepełnosprawnej umożliwi szerszej grupie zaistnienie zawodowe. Dla Pracodawców to dobra informacja.
Podsumowanie
Wydaje się, że propozycje rządowe dotyczące świadczenia wspierającego będą przełomem w ujednoliceniu i dostosowaniu systemu wsparcia do konkretnych i faktycznych potrzeb osób niepełnosprawnych. Być może będzie to przełom na lepsze i osoby niepełnosprawne, doczekają się sprawiedliwego traktowania, bezpieczeństwa prawnego i finansowego a przede wszystkim będą postrzegane podmiotowo.
Świadczenie wspierające w proponowanej formie ma objąć stopniowo wszystkie osoby potrzebujące opieki. W pierwszej kolejności od roku 2024 trafi ono do osób najbardziej zależnych. Wojewódzkie Zespoły Orzekające będą decydowały o jednym z trzech możliwych poziomów potrzeby wsparcia. W swoich ocenach będą posługiwały się zobiektywizowaną skalą ICF. Według planów kwota świadczenia wspierającego będzie powiązana z rentą socjalną.
Istotnym jest dedykowanie świadczenia wspierającego bezpośrednio osobie niepełnosprawnej. To ona będzie decydowała, czy wchodzi w nowy system, czy też pozostaje przy starym systemie, gdzie jej opiekun ma możliwość pobierania świadczenie pielęgnacyjnego lub specjalnego dodatku opiekuńczego.
Dla Pracodawców istotną kwestią dotyczącą zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych pobierających świadczenie wspierające jest informacja, iż osoba ta będzie mogła podejmować pracę i czerpać z niej dochód. Nowe świadczenie nie będzie też miało wpływu na pozyskiwanie przez firmy dofinansowania wynagrodzeń z PFRON oraz zasady optymalizacji wpłat na PFRON.
